Blog #5 – Maatschappelijke businesscase informele psychosociale zorg bij kanker

De maatschappelijke waarde van de activiteiten die IPSO en de kankerpatiëntenorganisaties

(kpo’s) uitvoeren kan worden benaderd door te onderzoeken wat de vervangingswaarde is,

dat wil zeggen: hoeveel zou het kosten om hetzelfde te bieden aan patiënten en hun naasten,

maar op een andere wijze dan via informele psychosociale zorg. De vervangingswaarde is

geschat door te onderzoeken wat de kosten van het next-best alternatief voor informele

psychosociale zorg zouden zijn. Als next-best alternatief is voor elke activiteit een

vergelijkbare dienstverlening gehanteerd, door professionals in of buiten de zorg.

Op basis van de kosten van het next-best alternatief is de vervangingswaarde van de

informele psychosociale zorg die IPSO en kpo’s leveren geraamd op € 16 miljoen per jaar

(range: € 13 tot € 22 miljoen per jaar). Daarbij zij aangetekend dat de gekozen next-best

alternatieven weliswaar een vergelijkbare functie kunnen vervullen voor patiënten en hun

naasten, maar dat belangrijke aspecten van de informele zorg kunnen missen in deze

alternatieven, namelijk de werkwijze waarin op alle dimensies van positieve gezondheid

ondersteuning wordt geboden, en het contact met lotgenoten en ex-patiënten (zoals de

vrijwilligers van IPSO en kpo’s). De vervanging kan dus in veel gevallen niet volledig zijn.

Aan de hand van een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) is in kaart gebracht

welke baten de IPSO centra genereren, en welke kosten daar tegenover staan. De

belangrijkste baten van de centra betreffen de bijdrage die de centra op alle dimensies van

positieve gezondheid bieden aan patiënten en hun naasten. Ruim 70% van de bezoekers van

IPSO centra ervaart op alle dimensies van positieve gezondheid een grote tot zeer grote

verbetering. De helft van alle respondenten waardeert de bijdrage van IPSO centra aan hun

mentaal welbevinden, kwaliteit van leven, maatschappelijke participatie en zingeving met een

rapportcijfer 8 of hoger, gemiddeld ligt de score ruim boven de 7. Vrijwilligers, vaak

ervaringsdeskundigen, ontlenen zingeving en voldoening aan hun activiteiten in de informele

psychosociale zorg. Deze baten zouden niet worden gerealiseerd indien informele

psychosociale zorg via IPSO centra niet beschikbaar zou zijn.

Activiteiten van IPSO centra genereren ook materiële baten, doordat de formele zorg wordt

ontlast waardoor zorgkosten worden bespaard. Daarnaast worden uitgaven vermeden voor

patiënten en hun naasten. Tot slot hebben de activiteiten mogelijk invloed op de re-integratie

van patiënten in het arbeidsproces.

Gebaseerd op de alternatieven die bezoekers naar eigen zeggen zouden kiezen in

afwezigheid van IPSO centra, blijkt dat zij vaker een beroep op formele zorg zouden doen. In

totaal gaat het om naar schatting 150.000 tot 200.000 consulten per jaar bij zorgverleners

zoals huisartsen, verpleegkundig specialisten en wijkverpleging. Gezien de capaciteitstekorten

die nu al bestaan, is de kans reëel dat de wachttijden in de zorg hierdoor zouden toenemen

en mensen niet tijdig de zorg krijgen die zij nodig hebben. Naast een ontlasting van de formele

zorg, leveren IPSO centra daarmee jaarlijks een besparing van € 8 tot € 11 miljoen aan

zorgkosten. Een tweede baat vormt de besparing voor patiënten en hun naasten op kosten

voor commerciële aanbieders (van met name beweging- of creatieve activiteiten). De waarde

hiervan is geraamd op € 1,7 miljoen per jaar. Daarbij moet worden aangetekend dat deze

alternatieven niet de volledige maatschappelijke vervangingswaarde van activiteiten door

IPSO centra weerspiegelen omdat zij vaak specifieke aspecten van de IPSO-werkwijze

missen, zoals de brede scope van positieve gezondheid en het contact met lotgenoten en

ervaringsdeskundigen. Bovendien geeft een deel van de gebruikers aan geen alternatief te

hebben als het IPSO-centrum er niet zou zijn, waarmee een onvervulde behoefte zou

ontstaan.

Tot slot is er een verwacht positief effect op re-integratie in het arbeidsproces. De omvang van

dit effect is onzeker omdat er geen wetenschappelijk onderzoek beschikbaar is naar het effect

van informele psychosociale zorg op re-integratie. Op basis van data over min of meer

vergelijkbare interventies uit de literatuur en expert opinion, schatten we de waarde van dit

effect tussen € 0 en € 30 miljoen per jaar. De ondergrens (geen baten) betekent niet dat er in

het geheel geen baten zijn: gezien de specifieke re-integratie ondersteuning die veel IPSO

centra bieden en de ervaringen van bezoekers zal er hoogstwaarschijnlijk enig effect zijn.

Echter, gegevens over de omvang van dit effect ontbreken.

De gekwantificeerde maatschappelijke baten van IPSO centra vertegenwoordigen daarmee

een waarde van € 9,6 tot €12,8 miljoen aan besparingen die grotendeels ten goede komen

aan de publieke zorguitgaven. De kosten voor informele psychosociale zorg door de IPSO

centra bedragen ruim € 5 miljoen op jaarbasis. Elke geïnvesteerde euro in IPSO centra levert

daarmee €1,82 tot € 2,44 op aan financiële besparingen, exclusief eventuele baten uit

versnelde re-integratie in het arbeidsproces. IPSO centra realiseren hun belangrijkste

maatschappelijke waarde: gezondheidswinst, meer welbevinden en maatschappelijke

participatie voor een grote groep mensen die leven met en na kanker en hun naasten, dus op

kosteneffectieve wijze.

De toegang tot informele psychosociale zorg kan worden verbeterd door de zorg op meer

plaatsen aan te bieden en/of de bekendheid van het aanbod van informele psychosociale zorg

te vergroten. Bij de huidige patiëntenpopulatie kan het gebruik met 15% toenemen als meer

mensen een IPSO centrum in de buurt hebben. Een grotere bekendheid van het bestaan van

IPSO centra kan nog eens 34% extra vraag kan genereren. Dit betekent tevens dat de

hiervoor geschetste maatschappelijke baten 15% tot bijna 50% hoger zouden liggen bij

verbeterde toegang. Een veel grotere groep patiënten en naasten zou dan een hogere

kwaliteit van leven ervaren. Jaarlijks zouden nog eens circa 20.000 tot 100.000 zorgconsulten

kunnen worden voorkomen, en patiënten en hun naasten zouden minder vaak een beroep

hoeven doen op commerciële aanbieders.

In de komende jaren zal het aantal mensen dat met en na kanker leeft, verder toenemen. Dat

betekent tevens dat er een grotere potentiële vraag zal zijn naar informele psychosociale zorg.

Uitgaande van een toename in de 10-jaarsprevalentie met 36% tot 2032, betekent dit in

potentie een navenante toename in de vraag naar psychosociale zorg en de baten die daaruit

voortvloeien. Indien deze zorg niet beschikbaar is, is te verwachten dat de druk op de formele

zorg verder toeneemt en meer patiënten zullen kampen met psychische problematiek.

Informele zorg en ondersteuning vervult een belangrijke rol bij kanker en voorziet aantoonbaar

in een behoefte van patiënten en hun naasten. Ook ontlast informele zorg, zoals geboden

door IPSO centra en kpo’s, het formele zorgstelsel aanzienlijk én voorkomt dat patiënten en

hun naasten van ondersteuning verstoken blijven door gebrek aan capaciteit in ziekenhuizen

en bij huisartsen. Dit onderzoek laat zien dat meer bekendheid van patiënten nodig is om het

informele zorgaanbod optimaal te benutten. Ziekenhuizen en huisartsen kunnen hierin een

belangrijke rol spelen: dat is in het belang van hun patiënten en naasten, en van henzelf.

De aandacht voor informele zorgaanbieders als gelijkwaardige partner in zorgnetwerken is

van recente datum. Er is nog relatief weinig bekend over de effectiviteit en de waarde van

specifieke kenmerken, zoals lotgenotencontact, van informele zorg. In dit onderzoek leidde

dat tot gebrekkige informatie over de vervangingswaarde van informele zorg door formele

zorgvormen en over de effecten van informele zorg op re-integratie van patiënten in het

arbeidsproces en ziekteverzuim van naasten. Er is meer onderzoek nodig naar deze en

andere aspecten van informele zorg om een beter kwantitatief beeld te krijgen van de

maatschappelijke waarde, en om de samenwerking met formele zorgaanbieders vorm te

geven.

https://www.sentire.pro/wp-content/uploads/2024/05/De-maatschappelijke-waarde-van-informele-zorg-bij-kanker-22-01-2024.pdf